Ercüment Tunçalp
Bu Fiyatları Kim Artıyor?
Konumuz meyve sebzedeki yüksek fiyatlar. İlk göze çarpan ise market reyonunda bulunan etiketler. İşin sonuç kısmı, sebep kısmına oturtulunca da; “Kazıkçı Market” çıkıyor karşımıza. Hele bir de o ürünün daldaki fiyatını öğrendiysek vay ki vay!
Çiftçi kazanamadığı için, tüketici pahalı aldığı için deşarj olacak. Birisi de aydınlanmaları konusunda yardımda bulunacak. Nitekim bir meslek örgütünün yetkilisi “bahçede veya tarlada 1 lira olan ürün İstanbul’da 4.5 lira” diye sahneyi kuruyor, sonra da bu 3.5 lirayı kim götürüyor?” diye soruyor. 4.5 liraya satan market olduğuna göre de sanık sandalyesine o oturuyor!
Demek ki arada hiç masraf yok, fire yok, Market giderlerini karşılayacak kâr ilavesine gerek yok. Kdv’yi de birisi cepten tamamlasın ki bahçedeki fiyata yakın o ürüne sahip olabilelim. Ancak ilk sorun; dalda 1 lira olan ürün market tezgahındakiyle birebir aynı olmadığı için daha daldayken fiyat yalan oluyor. Örneğin bu ürün starking elma olsun; “renksiz olanı, kara leke bulunanı ve çapı 6,5 cm altında olanı almam” dediğinizde fiyat en az 1.25 tl dir. Gördünüz mü, henüz ürünü yerinden oynatmadık.
Aynı yetkililer, yaş sebze meyve üretimimizin % 20’sinin sofraya ulaşmadan çöpe gittiğini seslendiriyorlar ama bunun maliyet unsuru olduğunu görmezden geliyorlar. Sıkılmazsanız market kapısına kadar olan masraf kalemlerini sıralayayım. Tarlada veya bahçede kesim ve toplama işçiliği, üretim bölgesi hal satış komisyonu, depolara nakliye, depodaki çıkma ürün maliyeti (fire), depo kirası ve depodaki işçilik maliyeti (boylama ve ambalajlama), kasa maliyeti, şehirlerarası nakliye, şubelere şehir içi nakliye, yoldaki kayıp ve stok farkı maliyeti, 3 ayrı noktada yükleme ve boşaltma hammaliyesi (bölge, ana depo, şube). Okurken yoruldunuz değil mi?
Henüz marketin kapısına yeni geldik. Bu maliyet 2.5 tl ise % 35 kâr marjı ve kdv ilavesiyle etiket fiyatı 4.15 tl olur. Yani perakendeci dipte % 2 net kâr elde etmek için bu brüt kâr marjını uygulamak zorundadır. Elinden başka bir şey de gelmez.
Marketin yaptığı ciro içinde ortalama % 22 genel gider payı vardır. Meyve sebze tezgahta akşama kadar müşteri tarafından ellenme ve ayıklanma sebebiyle asgari % 10 fire verir. Örneğin domates, gıda perakendecisinin binlerce çeşit içinde en fazla sattığı birinci üründür. En fazla fire veren ürün olduğu da kesindir. Hassas manav çeşitlerinde, ürünler başlangıç fiyatından satılıp bitirilemez. Az ya da çok, sona kalan kısımlar için fiyat indirimi uygulanır. Bu da firedir.
Bırakınız aşırı kâr yapan marketleri, içlerinde bu ayrıntılı ve ince hesabı yapamadığı için manav bölümünden zarar edenler bile bulunmaktadır.
Kamyonla yapılan dünyanın en pahalı nakliyesine son vermezsek, büyük şehirlere yönelen nüfus kaymasını önleyemezsek (sonucu pahalı dükkan kiraları), en kalabalık dağıtım kanallarını engellemezsek, üreticiyi güçlü organizasyonlar içine alamazsak, tarımsal ürünü ucuz yeme ihtimalimiz yoktur. Üretici örgütsüz ve en zayıf halkadır. O zaman, model olarak alıp kıyaslama yapacağımız ülkeler olmalıdır. Bunun yapıldığını biliyorum ama netice alınamadığını da görüyorum.
Kooperatifçilikte en gelişmiş ülke ABD olup, bu yönde dünyadaki birçok ülkeye bilgi aktarmakta ve destek olmaktalar. ABD’nin, kuruluş tarihleri 100 yılı aşmış en eski ve büyük üretici birlikleri National Grangers, Farm Bureu ve National Farmer Union’dur. Üye çiftçiler bu şemsiyeler altında ticaret yapmakta ve korunmaktadırlar. Brezilya’da tarımsal ürünlerin % 40’ını kooperatifler karşılamaktadır.
Gelişmiş ülkelerin kooperatifçilik anlayışı; üreticileri tarladan rafa kadar ekonomik sürecin içinde tutmaktır. Şimdi bir hayal de biz kuralım; Akdeniz Bölgesi’ndeki Tarım Kooperatifi; üyelerine ait bahçeden, tarladan topladığı ürünü kendisine ait depoda işlese, ambalajlasa ve kendisine ait vagonlarla demiryolundan market ana depolarına ulaştırsa iyi olmaz mı? O zaman şikayete konu aracılar kalır mı? Tüketici daha ucuza yemez mi? Kazıkçı perakendeci varsa, daha kolay ortaya çıkmaz mı?
Ercüment TUNÇALP
Yayınlanma Tarihi: 28 Nisan 2016
