TOPLAM FAKTÖR VERİMLİLİĞİ NEDİR ?
Önce verimliliğin tarifinden başlayayım. Zira henüz bu konuda fazla mesafe alamadığımız ortadadır. Kısa tarif olarak; ‘en az girdi ile en fazla çıktı elde etmek’ şeklinde anlaşılıyor ama daha da fazlasına ihtiyaç olduğu biliniyor.
Basit formülü; Verimlilik = Çıktı / Girdi
Biraz daha geniş tutarsak; üretim sürecinde kullanılan sermaye, hammadde, işgücü, makine, bina, enerji gibi kaynakların etkin kullanımını öneren bir kavram olarak görebiliriz.
Üretim sırasındaki öncelik israftan kaçınmaktır. Sonra; bir taraftan işletme kaynaklarını etkin bir şekilde kullanırken, diğer taraftan ‘sürekli iyileştirme peşinde koşmak’ önerilmektedir. Perakende sektöründen verebileceğim en uygun örnekler; alan yönetiminde ve stok yönetiminde yapılacak iyileştirmelerdir.
Pazarın durumuna, ciroların seyrine, kampanya zamanlarına ve tedarikçi performansına göre değişim şarttır. Pandemi süreci gibi özel durumlara göre de…
Hareketsiz kalanla, aktif olan mutlaka ayrışır. Verimliliğin karne notu da uzun dönemdeki kârlılık oranlarıdır.
Rekabet şartları, zaten işletmeleri daha ucuza üretim yapmaya, maliyetleri düşürmeye, yani daha az kaynak kullanımına zorlamaktadır. Faaliyetlerin sürdürülebilmesi ve işletmeyi yaşatacak kazancın elde edilebilmesi böyle mümkündür. Yoksa, maliyet fiyatına yeterli kârı ilave ederek yüksek tüketici fiyatlarına ulaşmak en kolayıdır ama işletmeyi yaşatmaz !
Kapanan kepenklerin en önemli sebebi budur…
Verimlilik, esasında iki şekilde ölçülmektedir. Birincisi, kısmi faktör verimliliği (KFV) olup, üretilen çıktının, girdilerden sadece birine oranlanması şeklinde hesaplanabilir.
Örnekler :
Emeğin verimliliği = Çıktı miktarı / Emek miktarı
Sermayenin verimliliği = Çıktı miktarı / Üretimde kullanılan sermaye miktarı
İkincisi ise toplam faktör verimliliği (TFV) olup; toplam çıktının, girdilerin toplamına oranlanması şeklinde hesaplanır. Hesabı kolay olmasa da varlığının bilinmesi, konunun önemsenmesine, işletmelerin mevcut durumlarını analiz ederken dikkate almalarına ve iş geliştirmelerine yardımcı olur.
Bu durumda ; üretimdeki artışın, sadece emek ve sermaye artışı ile açıklanamayacağı, diğer belirleyicilere de ihtiyaç duyulması, TFV’yi gündeme getiriyor. Çünkü sermaye ve emek sürekli artırılamaz. Bunun için kârlılık artışının kalıcı olmasını sağlayacak tek yol TFV dir.
TFV = Toplam üretim miktarı / Toplam girdi miktarı
Aşağıda da görüleceği gibi üretim faktörleri homojen bir nitelik göstermediğinden, yani aynı ölçü birimiyle ölçülemediğinden, genelde TPV parasal olarak hesaplanabilir. Yine de zordur, zira elmalarla armutların biraraya getirilmesine benzer.
Peki nedir bu belirleyiciler ?
İlki beşeri sermayedir. Bilgi, beceri, yetkinlik ve nitelikler, yeni teknolojilerin uygulanmasını kolaylaştıracak ve de teknolojik inovasyonların oluşumunu hızlandırarak verimlilik artışı sağlayacaktır (Romer, 1990:79).
Beşeri sermayenin değerini artıran unsurların başında; duygusal zeka, kişilik, yaratıcılık ve eğitim düzeyi geliyor. Şirketlerin kâr oranını artıracak TFV unsurları için alt yapı teşkili zorunlu olduğundan, insan kaynağını seçerken gösterecekleri titizliğin önemi daha iyi anlaşılıyor. Bu göstergelere dikkat etmeyen işletmelerin verimlilik açısından güçlük çekeceği açıktır. Sonuçta, işletmelerin sağlıklı büyümesinde en belirleyici öge beşeri sermayedir. Tamamlayıcısı da mesleki eğitimdir.
OECD tarafından yapılan bir çalışmada, eğitimde ortalama geçirilen süredeki bir yıllık artışın toplam verimliliği yüzde 5 artırdığı ifade ediliyor. Yani eğitim, iş gücünün niteliğini artırarak verimliliği doğrudan etkiliyor. İş yerindeki mesleki eğitimi önemsemeyenlerin kulakları çınlasın !
Toplam faktör verimliliğine etki eden bir diğer unsur da Ar-Ge faaliyetleridir. Daha çok başarılı özel sektör işletmeleri tarafından gerçekleştirilen Ar-Ge çalışmaları, yeni mal ve hizmetleri, daha yüksek kalitede ürünleri ve yeni üretim süreçlerini ortaya çıkartabilmektedir. Elbette bu da eğitim destekli inovasyon aracıyla gerçekleşebilmektedir.
Önemli bir eğitim kurumu, yeni iş fikirlerini ortaya çıkartmak ve kılavuzluk yapmak üzere son beş yıldır “Haftanın Yönetim Fikri” başlığı altında, akademisyenlerden ve profesyonellerden topladığı makalelerin yer aldığı bir kitap yayınladı. Benim de içinde altı adet yazım bulunuyor. Ve bunu sürekli hale getirerek şirketlere alışkanlık kazandırmak istiyorlar. Verimlilik adına önemli hizmettir. İşletmeler kendilerine uyabilecek yeni iş fikirlerini kolayca seçebilirler.
Küreselleşmenin getirdiği dışa açılma; yurt dışı ile kıyaslama yapabilme, daha ucuz ve ileri teknolojiye ulaşma imkanını da artırıyor.
Yapılan araştırmalarda; çalışanları arasında beyaz yakalı oranı yüksek olan firmaların daha verimli oldukları çıkmaktadır. Ayrıca kurumsal firmalarda kariyer olanakları ve performans temelli terfi konularında insan kaynakları uygulamaları görülmektedir. Yine verimli şirketlerde uzun vadeli müşteri ilişkileri, ortak Ar-Ge ve tasarım ile teknolojik yenilik gibi aktif stratejiler gündemdedir. Bunun tersi de, işgücü esnekliği ve tedarikçilerin fiyatlarının baskılanması gibi maliyet düşürücü pasif stratejilerdir.
Evet tamamen doğruluğu test edilmiş şeylerdir bunlar. Kaldı ki bazı kamu kurumları da (Beyaz Kitap gibi) bu konuda yaptıkları çalışmaları önümüze koymaktadırlar.
Artık teknolojinin geldiği bu günkü seviyede dünya küçülmüş, bilgiler daha kolay paylaşılır hale gelmiştir. Her sektör içindeki başarılı işletmelerin üstün oldukları süreçler bellidir. Benchmarking yaparak bunu bünyeye katmak çok kolaydır. Ancak önce ‘özeleştiri’ yapmayı ve ihtiyacı ortaya çıkartmayı kabul etmek gerekiyor.
Örneğin, perakende sektöründe tedarikçinin her fiyat artış teklifini otomatik kabul etmek ne kadar yanlışsa, her zam talebini reddetmek de yanlış oluyor. Uzun yolun seçilmesi ve tedarikçi ile empati yaparak onun maliyet fiyatlarına ulaşılması gerekiyor ki; uzlaşma kolay, ticaret sürdürülebilir olsun.
Ercüment TUNÇALP
